Halil Bedi Yönetken

HALİL BEDİ YÖNETKEN

 

Yazan: Süleyman ŞENEL[1]

 

Rumeli'den göçmeni bir ailenin oğlu olarak 15 Mayıs 1899'da Bursa'da doğdu1. İlk ve orta öğrenimini Bursa'da tamamladı. Bursa Sultânisi'nden2 ve İstanbul Muallim Mektebi'nden3 mezun oldu.

 

1928 yılına kadar Bursa'da ve İstanbul'da Kadıköy ve Ortaköy İlkokullarında, Balmumcu ve Ortaköy Darüleytamları'nda4 ve Vefa, Kadıköy, Kuleli ve İstanbul liselerinde müzik öğretmenliği yaptı.

 

1928 yılında Maarif Vekâleti'nce, Prag Devlet Konservatuvarı'nda pedagoji öğrenimi yapmak üzere Çekoslovakya'ya gönderildi. 1930-1931 yıllarında Prag'da Halohal Korosu üyelerinden biri oldu. Öğrencilik yıllarında, teksesli geleneksel müziğin modal kuruluşu üzerine hazırladığı tezi ünlü teorisyen Alois Haba'nın dikkatini çekti ve Haba'nın "çeyrek sesler" sınıfına katıldı. Bu şubeden sertifika alarak 1932 yılında Prag Devlet Konservatuvarı'nı bitirdi. Prag'dan sonra Berlin ve Paris'te de müzik çalışmalarını yürüttü. 1933 yılında yurda döndü.

 

Halil Bedi Yönetken, yurda döndükten sonra Ankara'da, Musiki Muallim Mektebi ve Ankara Lisesi'nde müzik öğretmenliği yaptı.

 

Bilhassa 1934 yılında yapılan musiki hayatının kalkındırılması ve kültür-müzik politikalarının şekillendirilmesi toplantılarına katıldı. Maarif Vekâleti5 bünyesinde Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'nün kurulması, Ankara Devlet Konservatuvarı açılması ve aile içi eğitimden kurumsal eğitim sorunlarına kadar pek çok alanda ülke müzik konularının tartışıldığı toplantılarda görev aldı. Atatürk'ün direktifleri ile 26 Kasım 1934'te Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen başkanlığında 60 kadar katılımcıyla toplanan ilk Musiki Kongresi'ne davet edilen müzik adamından biri oldu.

 

Bu toplantıyı izleyen günlerde, Maarif Vekâleti Milli Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Genel Müdürü Cevat Dursunoğlu tarafından, birer yıl arayla Güzel Sanatlar Şubesi Müdürlüğü'ne ve Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü Şefliği'ne atandı. Bu arada Ankara Palas'ın alt katında yayın yapan Ankara Radyosu'nda müzik programları hazırlayıp sunmaya başladı6.

 

Halil Bedi Yönetken, 1935 yılından itibaren Ankara Devlet Konservatuvarı'nın kuruluş çalışmalarında da görev aldı. Paul Hindemith'in önerisi ile Cebeci'deki Musiki Muallim Mektebi'nin bazı sınıfları Devlet Konservatuvarı'nın sınıfları olarak düzenlenirken, 1935 yılında Musiki Muallim Mektebi öğrenci korosunu kurdu. Konservatuvar'ın kulak eğitimi öğretmenliği ve öğrenci korosu yönetmenliği yaptı. Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'nün pedagoji öğretmenliğini de üstlenen Halil Bedi Yönetken, bir süre de Ankara Radyosu'nda tonmaister olarak çalıştı.

 

Halil Bedi YÖNETKEN [d. 15 Mayıs 1899/Bursa–öl. 28 Aralık 1969/İstanbul]

Halil Bedi Yönetken'in meslek hayatında müzik folkloru araştırmaları, incelemeleri ve özellikle de folklorik alan araştırmaları çok özel bir yer tutar. Bu süreç 1935 yılında başlar. Yaptığı alan araştırmalarının başında da Ankara Devlet Konservatuvarı adına 1937-1952 yılları arasında, 16 yıl boyunca düzenlenen halk müziği alan araştırma/derleme gezileri gelir. Yönetken, bu gezilerin tamamına katılan iki kişiden biridir. Gezilerde çoğunlukla ekip başkanı olarak görev alır. Derleme çalışmaları 1941 yılına kadar farklı ekiplerle birlikte yürütülürse de, 1941 yılından sonraki alan araştırmalarının tamamındaki yol arkadaşı Ankara Devlet Konservatuvarı Folklor Arşivi Şefi Muzaffer Sarısözen'dir. Kendilerine, teknisyen Ali Rıza Yetişen eşlik eder. Bu üç idealist insan, 12 yıl boyunca ülkenin hemen hemen her bölgesinde çalışma imkânı bulur. Halil Bedi Yönetken, bu derleme gezilerini, çeşitli dergi ve gazetelerde bir çeşit seyahat notları halinde kaleme alır. Ankara Devlet Konservatuvarı derleme gezilerinin parça parça raporu sayılabilecek olan bu makaleler 2 cilt halinde, "Derleme Notları" adıyla Orkestra yayınları tarafından yayınlanır7.

 

1950'li yılların ortalarında tayinini İstanbul'a aldıran Yönetken, uzun bir süre İstanbul Belediye Konservatuvarı'nda görev yapar. Konservatuvarın Türk Musikisi Bölümünün Folklor Öğretmenliğini ve Monodik Türk Musikisi Sanat Kurulu başkanlığını üstlenir. TRT İstanbul Radyosu'nda da tonmaisterlik, prodüktörlük ve sunuculuklar yapar ve müzik danışmanlığında bulunur. Emekliye ayrıldıktan sonra da İstanbul Belediye Konservatuvarı'daki hizmetlerine ve TRT'deki görevlerine devam eder. Vefatına kadar TRT'deki son görevi müşavirliktir.

 

Halil Bedi Yönetken, 1955 yılından vefatına kadar geçen sürede Yapı ve Kredi Bankası tarafından finanse edilen Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisi [Vakfı]'nin de kurucu üyeleri arasında yer alır. Ahmet Kutsi Tecer, Mahmut Ragıp Gazimihal, Muzaffer Sarısözen, Sadi Yaver Ataman Şerif Baykurt gibi değerli kültür-sanat adamları ile birlikte ayrıca yönetim kurulunda çalıştı. İncelemeler, bölge araştırmaları ve genel organizasyonlarla uğraşır.

 

Yönetken'in, müzik repertuvarına kazandırdığı çok sayıda eser kazandırdı. Marşlar, teksesli ve iki sesli eğitim amaçlı çocuk şarkıları besteledi, türkü düzenlemeleri yaptı.

 

Ayrıca, Smetana'nın "Satılmış Nişanlı", Gluck'un "Orfeo", Humperdinck'in "Hansel-Gretel" operalarını Türkçeye çevirdi.

 

Yayınlanmış Eserleri

 

Yayınlanmış Kitapları:

 

1. İlk Mekteblerde Gınânın Usul-ü Tedrisi, İstanbul, 1927, Milli Matbaa,

57 s. (Notalı)8.

2. Diskotek Klavuzu, Ankara, 1948, Milli Eğitim Basımevi, 70 s. 1 şema.

3. 50 Okul Şarkısı, Ankara, 1950, Zeren Basımevi, 32 s., (Notalı).

4. Okullarda Müzik Öğretimi ve Öğretim Metotları, İstanbul, 1952,

Öğretmen Kitapları: Milli Eğitim Basımevi, 124 s. (Notalı)

5. 25 Okul Şarkısı, İstanbul, 1953, Milli Eğitim Basımevi, 30 s., (Notalı)

6. İlkokul Müzik Klavuzu, , İstanbul, 1966, Milli Eğitim Basımevi, T.C.

MEB İlköğretim Genel Müdürlüğü Yayınları: 5, 44 s.

7. Derleme Notları-1, İstanbul, 1966, Orkestra Yayınları: 1, Çeltüt

Matbaası Koll. Şti., 160 s.

8. Lise Müzik Kitabı/I-II-III, (Ahmed Adnan Saygun ile birlikte), Ankara,

1951, 1953, 1958. [Bu kitap 6 baskı olup, son baskı tarihi: 1974-1975'tir (İstanbul, Ak Okul Kitapları, 189 s., 6. Baskı).

9. Derleme Notları-2, İstanbul, 1991, Orkestra Yayınları:2, Yenilik

Basımevi, 85 s.

10. Halkevlerinde Halk Müziği ve Oyunları Üzerinde Nasıl Çalışmalı?9,

 

Yayınlanmamış Kitapları10:

 

1. Müzik Formları

2. Yiğitlik Ezgileri (Resim ve Notalarla)

3. Türk Müzik Folklorunda Kullanılan Terimler

 

Halil Bedi Yönetken'in kırk yılı aşan bir sürede yayınladığı makalelerinin sayısı da 300 civarındadır: Ajans-Türk, Ar, Çığır, Çocuk ve Yuva, Dernek, Devlet Konservatuvarı Temsil Bayramı, Devlet Opera, Dergâh (Eski yazı), Devlet Tiyatrosu, Filarmoni, Folklor ve Turizm, Folklora Doğru, Hayat (Eski harfli), Hisar, İlk Öğretim, İstanbul Operası, La Turquie Kemaliste, Melodi, Milli Mecmua (Eski Yazı), Musiki Mecmuası, Musiki, Müzik Görüşleri, Opus, Orkestra, Orman Postası, Perde ve Sahne, Pınar, Radyo, Radyo Mecmuası, Sanat ve Edebiyat, Ses, Türk Folklor Araştırmaları, Türkiye Turing Otomobil Kurumu (TURİNG) Belleteni, Uludağ, Ülkü, Varlık, Vatan, Yarın (Eski yazı), Yeditepe, Yeni Musiki Mecmuası, Yücel gibi dergilerde/mecmualarda yayınlanan yazılarının yanında Cumhuriyet, Ülke, Vatan, gibi günlük gazetelerde yayınlanmış yazılarının sayısı ise tam bilinmemektedir.

 

Bu konuda Veysel Arseven'in takdire şayan 226 makale hacmindeki "Yönetken Bibliyografyası" Orkestra dergisinde yayınlanmışsa da, bu konuda eksiksiz bir bibliyografyadan söz etmek mümkün değildir. Sözgelimi merhum Yönetken'in uluslararası kongre, sempozyum, kolokyum gibi toplantılarda verdiği bildiriler ve buralarda yaptığı konuşmaları içeren yayınlar; ayrıca, gazetelerde yayınlanan gündelik yazılar, radyo programlarında yaptığı konuşma konuları; kitap ve makalelerinde yayınlanmış ya da hiçbir yayınlanmamış besteleri, çalışmaları hakkında tanıtımlar, yapılan kritikler, ondan bahseden yazılar ve vefatından sonra çıkan yazılar vs. hakkında yeterli ve güvenilir bir bibliyografyası henüz hazırlanmamıştır.

 

Halil Bedi Yönetken'in son derece geniş bir yayın yelpazesi vardır. Ele aldığı konular, zengin ve çeşitli, yayın kalitesi de uluslararası ölçülerde ve akademik değerlerdedir.

 

Yönetken'in yazılarının büyük çoğunluğu müzik eğitimi üzerinedir. Okul öncesi eğitimden Üniversiteye kadar uzanan müzik eğitimi sorunları, bu bağlamda müfredat, metot, solfej, terminoloji, repertuvar, teknik/teknolojik kaynak ihtiyaçları, fiziki sorunlar, ihtiyaçlar, çözüm önerileri… Öğretmen yetiştiren müzik eğitim kurumlarının sorunları, ihtiyaçları, çözüm önerileri… Konservatuvarlar'ın eğitim sorunları, ihtiyaçları, hedefleri, gelişmiş dünya konservatuvarları, eğitim modelleri ve öğretim yöntemleri…

 

Müzik eğitiminin pedagolojik ve psikolojik sorunları… Halkın müzik terbiyesi, örgün eğitim, halkevlerinde halkın müzik ve sanatla buluşmasının sosyal kazanımları gibi konular merhum Yönetken'in başlıca eğitimle ilgili makalelerinin içeriğini oluşturuyor. Bu yazılar içinde temel eğitim ve örgün eğitim çalışmalarından halk müziklerinden yaralanma konuları da Yönetken'in çok önem verdiği hususlardan biri olarak dikkat öne çıkıyor.

 

Makale içerikleri hakkında müzikolojik konular da çokça… Türk müziği ve Avrupa müzikleri arasında çok çeşitli yönlerden müzikolojik karşılaştırmaları, çalışma prensipleri: Ses sistemleri, türler, çalgılar, dönemler, sanat kurumları, kompozitörler ve eserleri… Türk müziği ses sistemlerinin batı müziği ses sistemleri ile karşılaştırılması ve miktotonal yaklaşımlar; metrik-ritmik konular; özellikle aksak ritm kimliğinin öne çıkartılmasına dönük yaklaşımlar… Bu arada, Türk halk müziğinin, müzikolojiyi doğrudan ve dolaylı ilgilendiren çalışma konuları ve karakteristik kimlik arayışlarına müzikolojik yaklaşımlar… Tarihi kimlik, Asyaî uzantılar ve bunların tespiti ve tanımlanması; araştırma/çalışma yöntemleri vs. bu çerçevede öne çıkan başlıca çalışma ve içerik konuları… Yazılarda, Türk Müziği tarihine dair belgeler… Türk müzik hayatının sorunları ve çözüm önerileri… Türk Bestecileri ve Türk Müziği Terminolojine dair belgeler, bilgiler ve yorumlar da çokça görülüyor.

 

Hali Bedi Bey'in yazılarında yoğun olarak dikkat çeken konulardan biri de, Türk folklor hayatı, özellikle de Türk halk müziği ve halk oyunları ile ilgili konular… Ankara Devlet Konservatuvarı adına gerçekleştirilen 16 derleme gezilerinin tamamına katılan Yönetken'in yazdıkları, bir yerde bu gezilerin de raporudur.

 

Bölgelerin müzik folkloru araştırmaları, bölgelerde rastlanan müzik örnekleri, türler, çeşitler, çeşitlemeler, çalgılar, halk oyunları türleri, çeşitleri, yüklendiği anlamlar; halk ağzı terimler ve deyimler, giysiler; gündelik hayat ile müzik geleneği arasında bağlantılar; kimi tarihi bilgi ve belgelerle alanda tespit edilen bilgileri belgeleme amaçlarına dönük uygulamalar, bu yazıların başlıca içeriklerini oluşturuyor.

 

Çocuk folkloru, çocuk oyunları ve çocuk folklorundan bir eğitim ve öğretim yönetimi olarak yararlanılabileceği üzerine değerlendirmeler… Halk oyunlarının yöresel kimlikleri yanında sahnelenip korunmaları, onların yayma ve yaşatma sorunları ve bu konulardaki önerileri de bu yazılar içinde özellikle öne çıkıyor. Halil Bedi Bey'in TRT ve Konservatuvarlar gibi sanat kurumlarında yıllar boyu verdiği folklor ders notları da, yayınlanmış makaleleri arasında yer alıyor.

 

Uluslararası bir müzikolog ve eğitimci kimliği ile Halil Bedi Bey'in makalelerindeki konu çeşitliliği, emsalleri arasında pek nadir görülebilecek cinsten… Rastgele sıralanabilecek şu konular bile, onun kültür-sanat camiasını aydınlatma gayreti ve ideali ile yıllar boyu nasıl büyük emeklerle çalıştığını göstermeye yetiyor. Sözgelimi; hayat hikâyeleri, sanat geçmişleri, hizmetlerinin kronolojik olarak değerlendirilmesi ve tanımlanması, eserleri, matbu yayınları ve bunların kritikleri ile birlikte bazı yabancı ve yerli müzisyenlerin biyografileri ve bu bağlamda da yayınlanmış onlarca biyografik yazı… Türkçe ve pek çok farklı dilde yayınlanmış kitap, plak, nota, metot vs. yayınlar ve bunlarla ilgili onlarca bibliyografik yazı… Geleneksel Türk çalgıları, orkestra çalgıları ve nadir çalgıları tanıtan onlarca organolojik yazı… Ulusal ve uluslararası nitelikte konferans, kongre ve festivaller… Güncel fikirler, anma yazıları; opera, tiyatro, bale gibi sahne sanatları ile ilgili onlarca telif yazı ve çeviriler; sahne sanatları ve sanatçıları için çeşitli kritikler, öneriler ve söyleşiler…

 

Halil Bedi Yönetken, belki de en verimli çağında 28 Aralık 1968 Cumartesi, İstanbul'da kalp rahatsızlığından vefat etti. Cenazesi 30 Aralık 1968 Pazartesi günü Zincirlikuyu mezarlığına defnedildi.

 

Vefatından sonra bir dizi anma etkinlikleri düzenlemiş olup, yayınlanmamış yazıları özellikle Orkestra dergisi yayın yönetmeni ve sahibi Panayot Abacı tarafından büyük bir kadirbilirlikle birer birer yayınlanmış ve onun adına Orkestra dergisinin 72. sayısı özel sayı olarak Halil Bedi Yönetken'e ithaf edilmiştir 11.

 

 

Dipnotlar:

 

1 Resmi kayıtlara göre doğum yılı 1901'dir.

2 Sultâni: Lise

3 İstanbul Öğretmen Okulu

4 Darüleytam: Yetimler/Öksüzler Evi (Okulu)

5 Milli Eğitim Bakanlığı

6 Vefatında sonra hakkında yazılan yazılardan anlaşıldığına göre; gerek Ankara, gerek İstanbul Radyosu için çok sayıda açıklamalı programa imza attı, prodüksiyonlar hazırladı, konser kayıtları sundu ve çok çeşitli konularda müzik konuşmaları yaptı. Hikmet Tongur, Halil Bedi Bey'in Radyo programlarında yaptığı konuşmaların sayısının 1000'i aştığını bildirir [Hikmet Tongur, "Halil Bedi Yönetken, Orkestra, S. 72, Mart/1969, s. 4].

7 Halil Bedi Yönetken'in Derleme Notları/1, vefatından bir süre önce yayınlanmış olmakla birlikte, Derleme Notları/2, vefatından uzun bir süre sonra 1991 yılında yayınlanabilmiştir [Bkz: Yayınlanmış Kitapları].

8 Bu kitap, "Halil Bedi" imzasıyla yayınlanmış olup, kitap üzerinde: "Vefa Orta Mektebi Musiki Muallimi" notu bulunmaktadır.

9 Halil Bedi Bey'in bu kitabını görmedik. Bu kitap hakkında bilgi veren kişi Şerif Baykurt'tur. Kayıtlarda başka bir bilgiye de rastlayamadık. Hizmet içi eğitim, konferans ve/veya görevlendirme için çoğaltılmış bir teksir metin ya da risale hacminde küçük bir kitap olmalı [Bkz. Şerif Baykurt, "Ünlü Folklorcu Halil Bedi Yönetken (1901–1968)", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969; s.17].

10 Bu yayınlanmamış kitaplar hakkındaki tek bilgiye Orkestra dergisinde yayınlanan Veysel Arseven'in Halil Bedi Yönetken Bibliyografyası'dan öğreniyoruz. Maalesef, bunların içeriği ya da akıbeti hakkında da bilgimiz yoktur [Bkz. Veysel Arseven, "Halil Bedi Yönetken Bibliyografyası/1", Orkestra, S. 72, Mart/1969, s. 51].

11 Bkz. Orkestra, S.72, Y.7, Mart/1969. Halil Bedi Yönetken hakkında, vefatının ardından gazete, dergi ve kitap köşelerinde son derece dağınık ve aynı ölçüde de yetersiz biyografik bilgilere rastlanmaktadır. Bu bilgilerin günün birinde eksiksiz ve geniş bir perspektifle değerlendirilmesini ve aynı ölçüde de eksiksiz bir Yönetken bibliyografyasının hazırlanmasını yürekten diliyorum. Bu çerçevede şu kaynaklara öncelikli olarak bakılmalıdır: Veysel Arseven, Açıklamalı Türk Halk Müziği Kitap ve Makaleler Bibliyografyası, İstanbul, 1969, Milli Folklor Enstitüsü Yayınları:1, M.E. Basımevi; MEB Milli Folklor Enstitüsü, Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası/I, Ankara, 1971, Başbakanlık Basımevi; Başbakanlık Müsteşarlığı Milli Folklor Enstitüsü, Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası/II, Ankara, 1973, Başbakanlık Basımevi; Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi, Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası/III, Ankara, 1975, Ankara Üniversitesi Basımevi; T.C. Kültür Bakanlığı, A. Özmen, M. Muhtar Kutlu, Gürbüz Erginer (Hazırlayanlar), Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası/IV (1974–1984), Ankara, 1999; Onur Akdoğu, Türk Müziği Bibliyografyası (9.yy–1928), E.Ü.Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Yayınları: 89, Kon: 02, İzmir, 1989; Zeki Tükel, Bizim Yıldızlar Ansiklopedisi, İstanbul, 1952–1953, s. 137–138; Sadi Günel, Sanatkârlar Dünyası, Ankara, 1954, s. 66–67; Gültekin Oransay, Batı Tekniğiyle Yazan 60 Türk Bağdar, Ankara, 1965, s. 24–25; M. Nihat Özön–Baha Dürder, Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi, İstanbul, 1967, s. 442; (?), "H. Bedi Yönetken'i Kaybettik", Musiki Mecmuası, S. 241, Aralık/1968, s.11; Bülent Tarcan, "Yönetken'imizin Ardından", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969; s. 2; Hikmet Tongur, "Halil Bedi Yönetken", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969; s. 3–9; Vedat Nedim Tör, "Halil Bedi Yönetken'in Arkasından", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 10; Veysel Arseven, "Ölümsüz Olmak ve Sonra Ölmek", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 12–13; Şerif Baykurt, "Ünlü Folklorcu Halil Bedi Yönetken (1901–1968)", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969; s. 14–17; Faruk Yener, "Yönetken De Sustu", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 18; Sadi Yaver Ataman, "Halil Bedi Yönetken'i De Kaybettik", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 19–21; Hayati Asılyazıcı, "Yönetken'in Ardından", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 22; Halûk Tarcan, "Halil Bedi Hoca", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 23–24; Orhan Borar, "Anılar", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 25; Nida Tüfekçi, "Halil Bedi Yönetken", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 26–28; İ. Semahaddin Cem, "Kalır Bu Bahçeler Bağlar", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 29–51; Hikmet Tongur, "Anı...", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 49–50; Ümit Kaftancıoğlu, "Yönetken'le Geçen Günlerimiz", Orkestra, S. 72, Y. 7, Mart/1969, s. 31–34; Veysel Arseven, "Halil Bedi Yönetken Bibliyoğrafyası/1", Orkestra, S. 72, Mart/1969, s. 51–55; Veysel Arseven, "Halil Bedi Yönetken Bibliyoğrafyası/2", Orkestra, S. 74, Mayıs/1970, s. 35–38; Veysel Arseven, "Halil Bedi Yönetken Bibliyoğrafyası/3", Orkestra, S. 93, Aralık/1970, s. 54–57; Melâhat ve Gültekin Oransay, Çağdaş Seslendiricilerimiz ve Küğü Yazarlarımız, Ankara, 1969, Küğ Yayını s. 181, vd…

 

NOT: Bu biyografi; sayın Süleyman Şenel'in izniyle, "İstanbul Çevresi Alan Araştırmaları" kitabının 2. cildinden iktibas edilmiştir (s.70-76). Geniş bilgi için bkz. Süleyman Şenel, İstanbul Çevresi Alan Araştırmaları, 2 Cilt, İstanbul, 2010, Avrupa Kültür Başkenti Ajansı, 438+489 syf.]

 

[1] İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı Sanatçı Öğretim Görevlisi