Onuncu Yıl Marşı’nın Notasına Gelenler...

EVİN İLYASOĞLU 

Allegro

Ne acıdır ki, Cemal Reşit Rey’in ölümünün ardından özel eşyaları ve nice yapıtı darmadağın oldu. Notalarına ulaşmak sorun olduğu için yapıtları da çok az çalınıyor. Yine de bütün bunlar onu üzmüyordur. Ama son yıllarda, Onuncu Yıl Marşı’nın değiştirilip pop müziğe dönüştürülmesi mutlaka onu çok rahatsız ediyordur.

Cumhuriyet Bayramı geldiğinde, Cemal Reşit Rey’in (1904-1985) kuşaklar boyunca dillerden düşmeyen Onuncu Yıl Marşı, her yerden yükselir. Bu marşın yazılış öyküsü ise o zamanki devlet adamlarının kültür düzeyini sergiler. Cumhuriyet’in onuncu yıl kutlamaları için 1933’te bir marş yarışması düzenlenmiştir. Güfte Faruk Nafiz Çamlıbel ile Behçet Kemal’in ortak çalışmasıdır. Müziğin son seçimi, Atatürk’ün huzurunda yapılacaktır. 

Cemal Reşit Rey’e de zamanın Cumhuriyet Halk Partisi genel sekreteri (sonradan Başbakan) Recep Peker’den bu yarışmaya katılması için emir gelir: “Öyle bir marş isteniyordu ki, asker, polis, sivil herkes söyleyebilsin. Oturdum, düşünmeye başladım. Hangi melodiyi yakalasam bir türlü rahmetli biraderime beğendiremiyordum. Tam dokuz kere yazıp, yırttım. Derken mehter takımının ritmi geldi aklıma. Girişte, sol eldeki baslara o ritmi yerleştirdim. Ve nihayet biraderime beğendirebildim.”

Çağdaş Türk müziğini yaratan en önemli öncüdür Cemal Reşit Rey. Ağabeyi Ekrem Reşit, kültürlü bir tiyatro yazarıdır. Babaları son Osmanlı dahiliye nazırlarından Ahmet Reşit Bey, Sevr’e karşı çıkarak istifa etmiş bir devlet adamı, annesi Osman Hamdi Bey’in yeğenidir. Dolayısıyla Cemal Reşit, güçlü bir Osmanlı ailesinden gelmedir.

Cemal Bey Ankara’ya gidip, jüriye marşını dinletmeye koyulur, piyanoda kendi kendine eşlik etmektedir. Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan “Türküz Cumhuriyetin göğsümüz tunç siperi” dizesinde, Cumhuriyet kelimesinin ikinci hecesi için şöyle bir eleştiri getirir: “Cumhuriyet kelimesinde müzik majör tondan minöre geçiyor. Malum, minör küçük demektir. Yoksa siz, bir Osmanlı ailesinin çocuğu olarak, Cumhuriyet’i hâlâ küçük mü görüyorsunuz?

” Rey’in Napolyon vurgusu 
Cemal Bey olayı sonradan dehşet içinde ailesine aktarır: “O an için kellemin uçtuğunu düşündüm, salon beynime yıkıldı sandım.” Ve hemen şöyle bir yanıt bulur: “Efendim, minör küçük demektir, haklısınız, ama müzikte o manâda kullanılmaz. Beethoven Napolyon’un kahramanlıklarına hayrandı. Ona adadığı, (ama sonra diktatörlüğünü öğrenip ilk sayfasını yırttığı) Eroica senfonisinin ikinci bölümü do minör tonundadır. Sanıyor musunuz ki Beethoven, Napolyon’u küçük görüyordu?” Jüriden bir başkası da Fransızların Marseillaise’inin bir kahramanlık ezgisi olduğu halde minör tonu kullanıldığını söyler. Sonunda Cemal Reşit Rey’in Onuncu Yıl Marşı kabul edilmiştir. Ucunda, ödül olarak para pul yoktur. Zaten işin maddi yönü de Cemal Bey’in umurunda değildir. Onuncu Yıl Marşı, seksen iki yıldır hâlâ her yerde, her dönemde çalındığına göre, o en büyük ödülünü almıştır.

Ne acıdır ki, ölümünün ardından özel eşyaları ve nice yapıtı darmadağın oldu. Notalarına ulaşmak sorun olduğu için yapıtları da çok az çalınıyor. Yine de bütün bunlar onu üzmüyordur. Ama son yıllarda, Onuncu Yıl Marşı’nın değiştirilip pop müziğe dönüştürülmesi, mutlaka onu çok rahatsız ediyordur. Bir konuşmasında özgün eserlerin değiştirilmesine değinir: “Bazı çevreler, gençlerin Klasik Türk müziğini sevmesi için o güzelim parçaları garip kılıklara sokuyorlar. Bu çok yanlış bir tutumdur. Mesela Leonardo de Vinci’yi tanıtmak için La Joconde (Mona Lisa portresi) tablosunu, karikatür şeklinde mi yapmak gerekir?”

Son yıllarda, Kenan Doğulu, “Okullarda aksi bir tavırla söyletilen bu marşı, sevimli bir hale getirdim” dediğinde Cemal Bey’in öğrencileri çok tepki göstermişlerdi. Araya ucuz ‘ritim box’ marifetleri serpiştirilmesini, ritimsel yapıyla oynanmasını; pes, donuk bir sesle dinamik özelliğine dikkat edilmeden tek düze söylenmesini eleştirmişlerdi. Neyse ki Onuncu Yıl Marşı raflarda unutulmuş, kimsenin artık söyleyemediği, küflenmiş bir marş değil. Bugüne dek doğallığıyla yediden yetmişe kaç kuşak yetiştirdi. Yine Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, her yerden yükselecek. 

Müzik dünyamıza hizmeti geçmiş bir aydındı 
Dün toprağa verdiğimiz Arda Aydoğan (1963) bir opera sanatçısıydı. 1994-2004 arasında Cemal Reşit Rey Konser Salonu’nun yöneticiliğini yaptı. Orada bir orkestra ve opera kurdu, çeşitli müzik dallarını kapsayan festivaller düzenledi. Onunla birlikte soprano Zehra Yıldız’ın ölümü ardından kurulan Zehra Yıldız Kültür ve Sanat Vakfı’nın kurucuları arasında yer almıştı. Halen Leyla Gencer Opera ve Sanat Merkezi’nin Genel Sanat Yönetmeni idi. Yaratıcı fikirleri ile müzik dünyamıza hizmeti geçmiş bir aydınımızdı.

28.10.2015 Cumhuriyet


Yazarın Diğer Yazıları

  • Yeşim Gürer Oymak
  • Hangi Bach?
  • Düşler, Gezegenler Ve Bifo
  • İstanbul’un En Eski Orkestrası
  • ‘Çıkrıkçılar Yokuşu’
  • İyi Akşamlar İstanbul
  • Pembe Gözlüklü Baritonumuzu Yitirdik
  • Festival İstanbul’a Yaz Getirir
  • Don Kişot’u Tanır Mısınız?
  • Bach, New York Filarmoni’nin Başına Gelse
  • İDSO’dan Özenli Bir Dinleti
  • Yeni Yıla Valslerle Başlamak
  • 2018’deki Müzik Dünyamız
  • Eski Yıldan Yeni Yıla
  • Batur ‘Sahici’ Bir Aydındı
  • Zehra Yıldız: Kayan Bir Yıldızdı
  • Can Çakmur’a Birincilik
  • Bir İstanbul Hanımefendisi
  • Onuncu Yıl Marşı Hep Gündemde
  • Oda Müziğinin Sıcaklığı
  • Gençler Artık Büyüdü
  • Hayata Dokunmak
  • Zaman Geçer Müzik Kalır
  • İstanbul Müzikle Rengârenk
  • İlhan Usmanbaş
  • Filarmoni Derneği Yeniden
  • Genç Müzikçilere Fırsatlar
  • Leyla Gencer’in Kraliçeleri
  • Gürgün Hanım
  • Bernstein 100 Yaşında
  • Aspendos, Efes, Gümüşlük
  • Bachçede E Yaz Festivali
  • Besteci Kadınlar
  • Bodrum Kalesi Kadar Değerli Festival
  • Traviata’nın Neşesi ve Hüznü
  • Mimar Sinan Konservatuvarı
  • İstanbul Festivalinin Ardından
  • Verdissimo
  • Maisky’ye Başarı Ödülü
  • Festival Doludizgin
  • İstanbul’un Festivali Başlıyor
  • Festival Kentle İç İçe
  • Leyla Gencer’in Dehası
  • Kuş Seslerini İncelemek
  • Arada Çıkanlara Sitem
  • Bir Tatlı Huzur
  • İstanbul’un İki Orkestrası
  • Ankara’nın Tarihi Festivali
  • Bir Kültür Vahası: Eskişehir
  • İstiklal Marşı
  • İki Büyük Konser
  • Müziği Anlamak
  • Program Sanatı
  • 46. İstanbul Festivali Kapıda
  • Çağdaş ve Zengin Bir Dinleti
  • Onu Müzik Kurtarmıştı
  • Mozart Hiç Yaşlanmıyor
  • Uğur Mumcu Anısına
  • Uçarcasına Dinletiler
  • Biraz Coşku Biraz Nefes
  • Yeni Kitaplar Arasında
  • Yeni Kayıtlar
  • Müzik Müzeleri
  • Debussy’nin Buğulu Müziği
  • Luzern Piyano Festivali’nden
  • Verika Kanatlanıp Uçtu
  • Ülkemizin Aydınlık Yüzleri
  • AKM Karanlıktan Nasıl Kurtulacak?
  • Musiki Birdir ve Muazzam Bir Kubbedir
  • BİFO Yeni Mevsime Hızlı Başladı...
  • Cemal Reşit Rey’e Saygı
  • Leyla Gencer’in İzinde
  • Konserleri Nasıl Seçersiniz?
  • Seher Tanrıyar'ın Ardından
  • Yeni Mevsim, Yeni Konserler...
  • Yitirdiklerimizin Yeri Dolmuyor
  • Nil Kocamangil Çalıyordu, Sanki Başka Bir Gezegendeydik...
  • Bodrum ve Müzik...
  • İnsan Beyninin Özgür Yaratısı Musiki
  • Fazıl Say’a ECHO Ödülü
  • Tomris Öziş’i Tanıyor Musunuz?
  • Philip Glass ve Adnan Çoker
  • Selim İleri’den Müziksel Anlatım
  • Yaz Festivalleri Başlarken...
  • Goerne, Fazıl ve Glass...
  • Festivalin İkinci Haftasından İzlenimler
  • Sıra Dışı Festival...
  • Acı ile Coşku İç İçe
  • Şimdi Festivaller Mevsimi...
  • Leyla Gencer’in İzinde
  • Ankara’da Gençlerle Görkemli Bir Kapanış
  • Ferit Tüzün’ü Niçin Dinleyemiyoruz?
  • Ankara’da Bahar ve Festival
  • Operalar Leyla Gencer’e Adandı
  • Bilkent’te Müzik Devrimi
  • BİFO Yeni Döneme Hazır
  • Konser Bitti Ama Müzik Bitmedi
  • Festival Kırk Beş Yaşında
  • Bir Ödül ve Mutlu Tınılar
  • Coşkunun Doruğu...
  • Hovardanın Sonu
  • Bu Kışın En Güzel Konseri
  • Yeni Bir Müzik Hareketi
  • İstanbul’un Zengin Müzikleri
  • Cumhuriyet’e Masallar...
  • Fazıl Say’ın Çoğalan Sesi...
  • Müzik Derde Devadır
  • Karanlığı Müzikle Dağıtın...
  • Bifo Konseri ve Zehra
  • İlhan Baran’ı Yitirdik
  • Müzik ve Cesaret
  • İdil Biret İle Başka Bir Âleme Yolculuk
  • Üniversite ve Sanat...
  • Veriko’ya Binlerce Alkış
  • Klasik Müzikte Hareketli Günler...
  • Canlı Yayında Wagner Operası
  • Bir Zamanlar Operamız...
  • Bilkent Yeni Mevsime Hazır
  • Umutlu Mevsim
  • Üç Kültür İnsanının Ardından...
  • Çellosunda Aşk Acısı Var
  • Bodrum’a Yıldız Yağmuru
  • Müzikle Kanatlanmak
  • Bugünlerde Müzik Dinlemek
  • Gümüşlük Festivali Doğayla Kucaklaşıyor
  • Usmanbaşlar Kentsel Dönüşümde
  • Festivalin Ardındaki Coşku
  • Gerçek Bir Yaz Festivali
  • Marinada Bir Yaz Festivali
  • Festivalde Görkemli İlk Hafta
  • İstanbul’un Festivali Başlıyor
  • Leyla Gencer’i Anmak
  • Nicola Benedetti ve Karim Said
  • Uluslararası Olabilmek
  • Hayalleri Gerçek Oluyor
  • Piyanistler Şöleni
  • Hüzün ve Müzik
  • Gençlik Pırıl Pırıl
  • Çağdaş Müziğimizin Tarihi
  • CD’lerle Mutluluk Pencereleri
  • BİFO’nun Viyana Zaferi
  • Ezber Bozan Festival
  • Eve Dönmek Gibi Bir Şey
  • Program Konserin Kalbidir
  • Müziğe Teslim Olmak
  • Modernizmin Cumhurbaşkanı Öldü
  • Yılın Adamı: Usmanbaş
  • Beethoven 245 Yaşında
  • İnsana Dokunan Yorumlar
  • Allegro’dan Adagio’ya
  • ‘Minimalizm’in Minimal Devinimi
  • İki Piyanist İki Söylem
  • ‘İstanbul’da Çalmayı Çok Sevdim’
  • Borusan Quartet 10 Yaşında
  • Onuncu Yıl Marşı’nın Notasına Gelenler...
  • Genç Kemancıdan Uluslararası Başarı
  • Çellonun Büyülü Tınısı
  • İstanbul Uyanıyor
  • Gizli Kahraman: Muhittin Sadak
  • Boğaz’da Bir Yalı ve Klasik Müzik
  • Müzikten Korkmayın
  • Leyla Gencer’in Gençleri...
  • Bodrum’da Müzik Tınıları
  • Sanat Dallarını Bir Araya Getirmişti
  • Her Şeyin Başı Bach
  • ‘İyi ki Kemanım Varmış’
  • Marina Festivale Hazır
  • ‘Orkestra’mızın Çoksesli Yüzü
  • Fazıl’dan Yeni Şarkılar
  • Orff Metodu ve Biz...
  • Gümüşlük’te Nota Rüzgârı
  • Müzikte Değer Çıtamız Bu Konserlerle Yükseldi
  • Festivalin Doruk Haftası
  • Bir Dörtlü Tek Nefes
  • Festival Coşkuyla Sürüyor
  • Berlin Filarmoni Şefini Seçemedi
  • Leyla Gencer Anısına ‘Aida’
  • Kamusal Alanın Nota Defteri
  • Venedik’te Kentle Tümleşen Sanat
  • Bütün Alkışlar Hayalet’e Gitsin!
  • Ankara’da Gençlik Coşkusu
  • Yaratıcı Bir Aydınımızı Yitirdik
  • Romantizm Doruktaydı
  • Müzik ve Çanakkale...
  • İDSO Nostaljisi...
  • ‘Nefes Kesen’ Kemancı...
  • Bir Müzik Dostuydu
  • Kar Bitti, Müzik Yağıyor
  • Özgecan’ın Çocuksu Sesi
  • Cemal Reşit Rey’in Kapısı Kapalı
  • Aynı Şarkıları Söylerdik...
  • Klasisizm ile Romantizm
  • Operanın Hafifmeşrep Kızı: Operet
  • 2015’i Gençlere Adayalım
  • ‘Flüt Erkeksi Bir Güç’
  • Hüzün ve Beethoven
  • Barok Müziğin Gizli Gücü
  • Festivalin Gizli Teması ‘Gençlik’
  • Ruşen Güneş ve Altın Madalyası
  • İstanbul’da Uçuşan Kemanlar
  • Kandinsky’den Bartok’a
  • İş Sanat’ta Görkemli Açılış
  • Cumhuriyetin 91. Yılında Müzik...
  • ‘Aykırı’ Düşünürün Zengin Dünyası
  • Önemli Sanatçılar, Üst Düzey Konserler
  • Yunus Emre ile Yücelirken
  • Mersin’den Yükselen Sesler
  • Çağıyla Barışık Olmak
  • Çoksesli Bir Sergi
  • Özgeçmişi TÜSAK’a Yansımalı
  • Bodrum Kalesi’nde ‘Kamelyalı Kadın’
  • Jose Cura ve Fatma Said, Ege’yi Fethetti
  • Müzik Sınır Tanımıyor...
  • ‘Doğu’yu Vaat Ediyor’
  • Dünyanın Tüm Kıtalarında
  • Çok Yönlü Bir Yaratıcı
  • Müzikle Değişen Yaşamlar
  • ‘Sait Faik’ Ses Getirdi
  • ‘Kültür Bütçeleri Kısılmamalı’
  • Festivallerde Polonya Damgası
  • Festivaller Arasında Işınlanmak
  • Festivaller Art Arda Başlarken
  • Klasik Müzik ve Yas
  • Gökyüzünü Saran Ağıtlar
  • Tarihi Mekânlarda Konser Keyfi
  • Tılsımlı Gençler
  • Müzikte Yeni Sesler
  • Beethoven’ın Derin Etkileri
  • Büyücü Bir Şef
  • ‘Jül Sezar’ Operası İlk Kez Sahneleniyor
  • Bruckner Dinlerken...
  • Richard Strauss Yılı...
  • Ayşegül Sarıca’yı Ne Kadar Tanırsınız?
  • Karşıyakada Şenlik Var...
  • Her Kuşağa Sesleniyor
  • Kediler Haftası...
  • ‘Onunla Bir Çağ Kapandı’
  • Gerçek Bir Efsane Dinledik
  • Lied Söylemenin Ayrıcalığı
  • Zorlu Center’da İki Dinleti
  • Geniş Kitleye Klasik Müzik
  • 2013’e Acıyla Veda
  • Batı-Doğu Barok Tınıları
  • Argerich ve Kremer Şöleni
  • İki Değerli Kitap
  • Salon Yoksa da Müzik Var
  • Pekineller’in Ödülü...
  • Cumhuriyet ve Müzik
  • Kentle Tümleşen Festival...
  • Yeni Bir Müzik Dünyası: Zorlu Center
  • Beethoven Fırtınası
  • Özgürlüğün Simgesiydi
  • Fazıl, Benyamin için çaldı
  • Yeni Sezon, Yeni Umutlar
  • Bravo Cem Mansur
  • Gheorghiu Turgutreis’i Fethetti
  • Hadi Festivale, Hadi Bodrum’a
  • Bahar Ayini Kutlamaları
  • Yeni Yasa Yeni Tasa
  • Kontrbaslar ve Enfeksiyoncular
  • ‘Geç ve genç ölmek isterdi’
  • Festivalde Ünlüler Haftası
  • Müziğe ve Sanatçıya Saygısızlık
  • Borusan Quartet’ten Tarihi Kayıt
  • Pekineller ve Penderecki'ye İKSV'den Ödül
  • New York Filarmoni Fırtınası
  • İlkyaz Konserlerle Rengârenk
  • Çağımızın Sanatçısı Fazıl Say
  • Barselona’da ‘Korkunç İvan’
  • ‘Çekişmelerden Uzak Bir Şef’